2ـ بازیگری و نمایش

بیان فیلم و هنرهای نمایشی بیان بسیار رسایی است که در رساندن پیام از بقیه مقوله‌های هنر بلیغ‌تر و جاذب‌تر است. هنر نمایش ظرفیت بالایی در بیان حقایق دینی و بشری دارد که باید منادیان دین آن را در کار تبلیغ و هدایت بسوی ارزشها ارج نهند و این ابزار شگفت‌انگیز و معجزه‌گر را در جهت ساختن تمدنی متین و مبتنی بر اعتقادات دینی بکار گیرند. وانهادن پدیده‌های نوین نمایش که آمیزه‌ای از تکنولوژی و ذوق و احساس است ناهنجاریهای فرهنگی غیر قابل جبرانی در پی دارد. امروزه در جهان ارتباطات که دنیا به دهکده کوچکی تبدیل شده و سینما و تلویزیون و ماهواره حرف اول را می‌زند باید باورها و انتظاراتمان را نسبت به ابزار بیانی و تبلیغی کهن مانند وعظ و سخن گفتن تغییر داده و از شیوه‌های نوین در ارسال پیام‌های دینی و انقلابی مدد جوئیم.

خداوند می‌فرماید: «ما اَرْسَلنا مِنْ رَسوُلٍ الاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِیبینَ لهم»[591]

ما هیچ رسولی را نفرستاده‌ایم مگر به زبان قومش تا برای آنان بیانگر باشد.

امام خمینی می‌فرماید:

... شما باید به تبلیغات و تعلیمات در جهت معرفی و بسط اسلام همت بگمارید.[592]

تبلیغات مسأله‌ای است پر اهمیت و حساس، یعنی دنیا با تبلیغات کار می‌کند. آن قدری که دشمنان ما از حربه تبلیغات استفاده می‌کنند ما از طریق دیگری نمی‌کنیم. ما هم باید به مسأله تبلیغات بسیار اهمیت دهیم و از همه چیزهایی که هست بیشتر به آن توجه کنیم.[593]

... چون بچه‌ها علاقه دارند به نگاه کردن این عکسها. نگاه به این فیلمها، آنها را نگاه می‌کنند اگر فیلم یک فیلم آموزنده باشد این بچه‌ها تربیت می‌شوند به ترتیب صحیح و اگر یک فیلمی باشد که برخلاف باشد، انحراف‌کننده باشد بچه‌ها تربیت می‌شوند به تربیت انحرافی. بزرگترها هم همینطور.[594]

من غالباً فیلم‌هایی که خود ایرانی‌ها درست می‌کنند به نظرم بهتر از دیگران است، مثلاً فیلم «گاو» آموزنده بود. اما حالا این فیلم‌ها باید حتماً از آمریکا یا اروپا بیاید با یک بی‌بند و باری تا روشنفکران غربزده شاد شوند؟ فیلم‌هایی که از خارج به ایران می‌ایند اکثر استعماری هستند. لذا فیلمهای خارجی استعماری را حذف کنید مگر صد درصد صحیح باشد.[595]

فیلمهایی که در رادیو و تلویزیون نمایش داده می‌شود باید آموزنده باشد. فیلم‌هایی باشد ولو خود ایران درست کند آموزنده باشد یا فیلمهایی که از خارج می‌اید درست تفتیش شود که چنین نباشد، آنها ممکن است با شیطنت فیلم‌هایی به ایران بفرستند که بخواهند جامعه را فاسد کنند.[596]

نمایش و بازیگری در شکل تعزیه‌خوانی برای امام حسین(ع) گرچه سابقه‌ای به قدمت شعر و تلاوت قرآن ندارد به مرور زمان با همه نفی و اثباتهایی که وجود داشته هرگاه با توافق فقها روبرو گشته، زمینه‌ای عامیانه برای احیاء عاشورا شده است. اگر هنر بازیگری حافظ ارزشهای اسلامی و عفت و پاکدامنی بوده و با معیارهای اخلاقی و عرفی جامعه تناقضی نداشته باشد مورد تایید اسلام است. مواردی که بازیگری هنر ارزشی را به ضد ارزش تبدیل کند و یا با موازین مطابقت نکند در نظر فقها حرام می‌تواند باشد.[597]

الف ـ بازیگری مرد و زن در نقش یکدیگر

اگر مرد نقش زن را ایفا کند و یا برعکس چنانچه مستلزم هتک حرمت و از بین بردن ارزشهای اخلاقی باشد قطعاً به دلیل فساد و تباهی که به دنبال دارد باطل و حرام است. چه بسا اینگونه ایفای نقش به جلب توجه و ریبه بیننده به بازیگر که در واقع هم جنس خود است کشیده شده و مفسده برانگیز شود و یا از باب اینکه مقدمه حرام حرام است بازیگری مرد و زن در نقش یکدیگر مستلزم پوشیدن لباس مختص جنس مقابل و استفاده از وسایل زینتی و آرایش برای مردان و تقلید صدای جنس مخالف و غیره می‌شود که همه این موارد حرام است.

پوشیدن لباس مختص به مردان برای زنان و پوشیدن لباس مختص زنان برای مردان بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[598]

پوشیدن لباس مخصوص مردان برای خانمها و پوشیدن لباس مخصوص خانمها برای آقایان حرام است.[599]

پوشیدن لباس مختص زنانه برای مردان و بالعکس محل اشکال است.[600]

در این خصوص روایاتی نیز وارد شدهاست که برخی فقها از آن حکم به حرمت و برخی حکم به کراهت را استنباط کرده‌اند. از جمله ابن براج،[601]محقق اردبیلی،[602]شیخ یوسف بحرانی،[603]شیخ انصاری[604]و از فقهای معاصر سید محسن طباطبایی[605](حکیم) و سید ابوالقاسم خویی[606]قائل به این نظرند که روایات بر حرمت مطلقاً دلالت ندارد، بلکه جز پوشیدن طلا و حریر برای مردها بقیه موارد را حرام نمی‌دانند.

در مقابل شهید ثانی[607]حرمت را مختص به النگو، خلخال و جامه‌هایی که عادتاً ویژه زنان است و به اختلاف زمان و مکان تفاوت می‌کند می‌داند.

و سید علی طباطبائی[608]، صاحب جواهر،[609]مرحوم نراقی[610]و محمد جواد حسینی عاملی[611]قائل به حرمت هستند و هر نوع پوشش مختص به جنس مخالف را حرام و آن را منحصر به طلا و حریر نمی‌دانند.

اما برخی از علماء شیعه نسبت به پوشیدن لباس مختص به زنان برای تعزیه گردانان عاشورای حسینی یا دیگر وقایع عزاداری، اشکالی قائل نمی‌شوند.

از جمله مرحوم ایةالله خویی می‌نویسد:

پیش از این روشن شد در جواز پوشیدن مردان لباس زنان را، برای اظهار غم و اندوه و نمایاندن حادثه «طف» و برپا شدن عزاداری سید جوانان بهشت تردیدی نیست و پندار حرام بودن آن به خاطر نهی از همانندی که در اخبار آمده وسوسه‌های شیطانی است. زیرا این اخبار بر حرام بودن همانندی دلالتی ندارد.[612] [613]

آرایش و گریم هم اگر مصداق همانندی مرد به زن و برعکس باشد بحثهای فوق در آن جاری است.

موارد دیگری چون شنیدن صدای زن نامحرم که قطعاً در بازیگری پیش می‌اید مشروط به آنست که با نرمی و کرشمه نباشد به گونه‌ای که سبب تحریک و مفسده گردد.

هرگونه تماس و ارتباط نزدیک میان بازیگران مرد و زن به عنوان دو نامحرم حرام است و دست دادن مرد و زن با یکدیگر بنا به فتوای امام خمینی در صورتی که ریبه و لذت‌جویی در کار نباشد و مرد دست زن بیگانه را نفشرد جایز است.[614]امام خمینی می‌فرماید:

نظر نمودن به این قبیل فیلمها و نمایشنامه‌ها هیچ اشکالی ندارد. بسیاری از آنها آموزنده است. پخش آنها نیز اشکالی ندارد و همین‌طور فیلم‌های ورزشی و آهنگها اکثراً بی‌اشکال است. گاهی خلاف بطور نادر دیده می‌شود که باید بیشتر مواظبت کرد. لکن دو نکته باید مراعات شود. اول آن کسانی که گریم می‌کنند باید محرم باشند و اجنبی حرام است چنین کاری انجام دهد. دوم آنکه بینندگان از روی شهوت نظر نکنند.[615]

البته گرچه دیدن تصاویر زنان از تلویزیون و سینما در صورتی که آنان را نشناسیم و از روی ریبه و لذت نباشد جایز شمرده شده اما تبعاتی در بازیگری مردان و زنان وجود دارد که باید کاملاً دقت شود. حرمت نگاه به نامحرم و ابراز و آشکار نمودن آرایش و زیورآلات برای نامحرم و غیره و رودر رو قرار گرفتن بازیگران در مقابل یکدیگر و نیز جمع کثیر فیلمبرداران و کارگردانان و غیره قطعاً توجه و رعایت بیشتری را می‌طلبد و باید کاملاً مطابق موازین شرعی باشد. ادامه مطلب...